“Zomi Nam Ni Hong Pian Khiat dan.”
I Pu 'Zo'/'Cho'/'Zhou' suan a piang Zomi kicite’n i omna ciat
ah tuni February 20 Ni ‘ZOMI NAM NI’ ci in i zang ciat uhi. Tulaitak a Dimapur
a omte’n i zat bang in America, U.K., Malaysia, Myanmar leh gamdang dang a om i
Unaupih i sanggam Zomi te’n zong a om na ciat uah zang uh ahi cih i phawk ding
uhi. Tuni in ‘ZOMI NATIONAL DAY’ ci a zang ihih man in i NAM NI hong piankhiak
dan i pulak ding mah uh ahi ici hi.
Kua te hiam pawlkhat ki thalawp tawm zok a ana phuahkhiak uh hilou-in; minam leh gam itna lian mah mah ziak a ana kipan khia Zomi Nam Ni ahi.
British kumpi in ni suahna lam gamte hong dou in gam hong keek tou zel in; India panin Kawlgam khanglam teng 1824 kumin la hi. 1852 kum in Kawlgam kimkhat la zou ta hi. 1885 in kawlgam pumpi thuneihkhum ta hi.
Tua hun lai in Zogam amah leh amah ki vaihawm in India leh Kawlgam kikal ah ana om hi. Zogam in Kumpi neilou, Kivaihawmna Dan (Constitution) zong neilo in ana pheng om hi. Mikangte’n hicibang a ki organize khawl hetlou a dalhom Zogam hong muh ciangun hong sim/dou uh a, kum tampi hong beih khit uh 1896 ciangin Zogam hong la ta uhi, 1907 ciangin Zomite’ deihna tellou, amau deih dan dan in kivaihawmna Dan hong bawlsak in Zomi leh Zogam uk ding Ukpi (Feudal Chief) hong guan ziau uh hi.
Ei deihna tellou a vaihawmkhum a i om na uh i suk bei Ni or a thuneihna uh i paihkhiak ni ‘I MINAM = ZOMI NAM NI’ hong suak ahi hi.
1939 akipan in zalenna lungulhna hong lian deuh deuh hi. Zomite’ political awakening Namvai a khanlawhna hong om deuh deuh toh kiton in Zomi Kipawlkhopna panmun lente(Makaite) in British kumpi’ tungah anuaia bangin ngetna ci 9
Kua te hiam pawlkhat ki thalawp tawm zok a ana phuahkhiak uh hilou-in; minam leh gam itna lian mah mah ziak a ana kipan khia Zomi Nam Ni ahi.
British kumpi in ni suahna lam gamte hong dou in gam hong keek tou zel in; India panin Kawlgam khanglam teng 1824 kumin la hi. 1852 kum in Kawlgam kimkhat la zou ta hi. 1885 in kawlgam pumpi thuneihkhum ta hi.
Tua hun lai in Zogam amah leh amah ki vaihawm in India leh Kawlgam kikal ah ana om hi. Zogam in Kumpi neilou, Kivaihawmna Dan (Constitution) zong neilo in ana pheng om hi. Mikangte’n hicibang a ki organize khawl hetlou a dalhom Zogam hong muh ciangun hong sim/dou uh a, kum tampi hong beih khit uh 1896 ciangin Zogam hong la ta uhi, 1907 ciangin Zomite’ deihna tellou, amau deih dan dan in kivaihawmna Dan hong bawlsak in Zomi leh Zogam uk ding Ukpi (Feudal Chief) hong guan ziau uh hi.
Ei deihna tellou a vaihawmkhum a i om na uh i suk bei Ni or a thuneihna uh i paihkhiak ni ‘I MINAM = ZOMI NAM NI’ hong suak ahi hi.
1939 akipan in zalenna lungulhna hong lian deuh deuh hi. Zomite’ political awakening Namvai a khanlawhna hong om deuh deuh toh kiton in Zomi Kipawlkhopna panmun lente(Makaite) in British kumpi’ tungah anuaia bangin ngetna ci 9
( Nine
Charter of Demand) na bawl uhi:
1. Zanggam in ki-vaihawmna tungtawn a phattuamna angah bang bang Zogam zong piak hi hen.
1. Zanggam in ki-vaihawmna tungtawn a phattuamna angah bang bang Zogam zong piak hi hen.
2. Zogam Kivaihawmna Dan (Constitution) pen Zomite deihna bang a bawl hi hen.
3. Damtheihna lam leh trade and commerce puah phat hi hen Zogam ah.
4. Zogam siamsinna lam a khantouhna ding a pan lak hi hen.
5. Zogam ah sahkhua zalenna omsak hi hen.
6. Zogam ah kikawmtuah na ding lampi te akinthei pen a bawl hi hen.
7. Zogam leh Zanggam zalentak a kikawm leh kizop sak hi hen.
8. Zomite zong Minam dangte tawh dinmun kikim a koih hi hen.
9. Kawlgam in Zalenna a ngah ciang a Zogam in zong zalen ahih pah ngal ding.
Hih ngetna ci 9 te British kumpi in a piak sangsikin, demand bawl pawlpi Makai teng warning pia in hicibang gam leh Nam vai sai tawpsan ding in thu pia zawsop uhi. Ahih hangin mipi in a vaihawmna uh deihlohna nakzaw sem sem a langsak ahih manin Kanpetlet apan bang British te taikhia uh hi.
Kawlgam in Suahtakna/zalenna a ngah tung 1949 kum in a Gambup Thukhunpi (Constitution) dung zui in Vaihawmna Innpi (Parliament) a dawl tungnung (upperhouse) leh a nuainung(lower house) nei a bawl in om hi. Zomi namte’n zong tua Parliament sawng nih te ah palai (representative) sawl ding hong ngai ta hi. Zomi te sik leh tang palai ding British te sehsak District vaihawm te leh Sub-Division vaihawmte hoihsak leh tel te hi ding maw ahihkeileh Mipi in deih a atel khiakte hi ding maw??? Cih thu Zomite kimtaka kikupkhopna akhatveina Zomi Nambup Khawmpi (Zomi National Conference) Falam khua-ah 1948 February 12 pan 22 thupitak a neih in na om hi. Tua khawmpi a ni nihni-in Tedim pan a palai Pu Thang Khaw Kai in thu sunna hicibang in nei hi.
“ Suahtakna ngah ma hun lai a Zogamah British
te’ Zogam hong vaihawmkhum dan tutan a kizang a hoihlouh dan: State/District/Sub-division
a vaihawm thunei dinga akoihte un lainatna tellou in: (i) mi zawng tangpi tangta’
tungah kilawm kituak hetlou in Tax tampipi dong ua,(ii) kuli vanpuate thaman
pia lou in sawl ek ek mai ua, (iii) mizawng nautangte in khua-ul sisan luanga a
thalawhsa, a sepsa uh buh leh bal neih leh lam a ut ut un laksak uhi. A thuneihnate
uh mipi noptuam na ding in zang lou in mipi gelgawtna leh sukgentheihna ding in
zang uhi. Mipi te’n kithuak gim mah mah ta hi. Tua ahihman in hih British kumpi
bawl kivaipuakna bulkalh a paih khiak
ding; mipi’deih na toh kituak kivaipuakna pat khiak ding” cih ahi. Tua thusun Falam khua huam Lailun khua pan palai
Pu Chun mang leh Kanpetlet pan palai Pu Thang Muang te’n seconded ngal uhi. Hih
thusun deih leh deihlou mipi vote alak
ua leh 5000 lak ah vote sagih kai in deihlou-a vote 4993 in deih
hi. Zomi nam khempeuh mipi’ deihna tawh ki-ukna ‘Democracy’ huihkhi lang in, khanlawhna
tung ta hi.
Hih banga kikhopna a kibawl khit phetin thuvaihawm pawl in Mimal thuneihna toh kivaipuakna a kibeisak man a compensation piak ngai; dangka 500,000 piapah hi. Tua compensation dangka pen a lianpen panin a neupen dong 70,000; 20,000; 5000; 1000 leh 100 cih bangin seh hawmsak uh hi. Tua hun apan kipanin kum tampi ‘ki-nengcipna, kigelgawtna leh Mimal thuneihna tawi’ te ut leh dah a sum tampipi tax liausakna apan suaktakna hong om ta hi.
1. Hih banga Falam khua-a a kibawl khawmpi in British te’ hong nutsiat kivaipuakna hoihlou..mimal thuneihna liatna leh lalna te beisak tham lo-in,
Zomite’ khangthu a kithutuah na in thilthupi apiansak dan ciamtehna thupi mah mah hong suak hi.
2. Mipi atamzaw deihna tawh kivaipuakna Democracy zatna hong om ta hi.
Indepnedent mu tung Myanmar a teeng minam tuamtuamte tawh Zomite liangko kikimsak hi.
3. Falam Zomi National Day in Zomite Kipumkhatna phuangzak in Nam sung kivaipuak ding dan foundation hong suak hi.
British te’ hong guat mimal thuneihna leh Lalna beina ni ciapteh na February 20 ni Zomi Nambup adingin ni poimoh petmah hong suak hi. Mipi nautang a mangbat huai, agentheih huai, adah huai, a tawlhuai leh liangvai tak a hong nungtasasak mimal thuneihna leh lalna ong bei mawk ta hi. Hicibang Ni thupi Kawlgam kia hilou a leitung buppi in hong theihpih ding deihna tawh 1950 kumin Falam khua-ah Zomi Nam Ni thupi tak a zat in na om hi. Huai tung in Kumpipa Sao Shwe Thaik leh a pawlte zong na ana tel uhi. “ZOMI NAM NI” hong piangkhiat dan tua dan ahi. Tuni in Zomi a kici kuapeuh in i Nam i tawisang theihna i ni thupi kumteng a i zat ding ahi. I Nam Ni akhang akhang a i zat ding uh i mawhpuakna uh ahi.
Hih banga kikhopna a kibawl khit phetin thuvaihawm pawl in Mimal thuneihna toh kivaipuakna a kibeisak man a compensation piak ngai; dangka 500,000 piapah hi. Tua compensation dangka pen a lianpen panin a neupen dong 70,000; 20,000; 5000; 1000 leh 100 cih bangin seh hawmsak uh hi. Tua hun apan kipanin kum tampi ‘ki-nengcipna, kigelgawtna leh Mimal thuneihna tawi’ te ut leh dah a sum tampipi tax liausakna apan suaktakna hong om ta hi.
1. Hih banga Falam khua-a a kibawl khawmpi in British te’ hong nutsiat kivaipuakna hoihlou..mimal thuneihna liatna leh lalna te beisak tham lo-in,
Zomite’ khangthu a kithutuah na in thilthupi apiansak dan ciamtehna thupi mah mah hong suak hi.
2. Mipi atamzaw deihna tawh kivaipuakna Democracy zatna hong om ta hi.
Indepnedent mu tung Myanmar a teeng minam tuamtuamte tawh Zomite liangko kikimsak hi.
3. Falam Zomi National Day in Zomite Kipumkhatna phuangzak in Nam sung kivaipuak ding dan foundation hong suak hi.
British te’ hong guat mimal thuneihna leh Lalna beina ni ciapteh na February 20 ni Zomi Nambup adingin ni poimoh petmah hong suak hi. Mipi nautang a mangbat huai, agentheih huai, adah huai, a tawlhuai leh liangvai tak a hong nungtasasak mimal thuneihna leh lalna ong bei mawk ta hi. Hicibang Ni thupi Kawlgam kia hilou a leitung buppi in hong theihpih ding deihna tawh 1950 kumin Falam khua-ah Zomi Nam Ni thupi tak a zat in na om hi. Huai tung in Kumpipa Sao Shwe Thaik leh a pawlte zong na ana tel uhi. “ZOMI NAM NI” hong piangkhiat dan tua dan ahi. Tuni in Zomi a kici kuapeuh in i Nam i tawisang theihna i ni thupi kumteng a i zat ding ahi. I Nam Ni akhang akhang a i zat ding uh i mawhpuakna uh ahi.
“ZOMI TE DAMSAWT HEN… ZOMI NAM NI DAMSAWT HEN…”
Lalpu
The 20th February 2015.*CHIAMTEH DING: Zosarons a Thu leh La kikhah khempeuh ‘ADMIN’ ngaihdan hivek lou a; Thu hi in La hitaleh asuahtu in amah Thu/La suah tawh kisai ah mawh akipuak ding hi.*
No comments:
Post a Comment